Rys historyczny parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku
Według jednej z hipotez kościołem pierwotnym na terenie Sanoka była drewniana świątynia pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła, której początki sięgają czasów ruskich. Fundatorem tej świątyni miał być król Kazimierz Wielki. Przypuszcza się, że parafia sanocka powstała jeszcze przed rokiem 1339, a więc przed powstaniem diecezji przemyskiej w roku 1375.
Kościół ten był za mały, granice miasta się poszerzały, przybywało mieszkańców, więc wybudowano drugi kościół, a jego fundatorem miał być król Władysław Jagiełło, który (2.05.1417 roku), w tym kościele zawarł związek małżeński z Elżbietą Pilecką – Granowską.
Najstarszą pośrednią wiadomością o parafii jest wzmianka o szkole parafialnej, której rektor wymieniony został w dokumencie wójta sanockiego w roku 1380 (Marcus rector scholae).
Wielu wychowanków tej szkoły studiowało następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a należeli do nich: Grzegorz z Sanoka, późniejszy arcybiskup lwowski i wybitny humanista XV wieku oraz Jan Grodek z Sanoka, profesor na Wydziale Prawa i dziewięciokrotny rektor Uniwersytetu w latach (1540 – 1552 roku).
Jednym z proboszczów sanockich w tych latach (1536-1543) był ks. Sebastian z Felsztyna, znany muzykolog i kompozytor.
W roku 1723 przy kościele parafialnym powołano kolegium księży mansjonarzy, ufundowane przez ks. Franciszka Józefa Goźlińskiego, gdyż „miasto Sanok było znaczącym w diecezji” (F. Kiryk). Mansjoanarze mieli otaczać troską przydzielone im ołtarze, uczyć prawd katechizmowych, codziennie wspólnie odmawiać brewiarz, celebrować Msze święte, głosić kazania i zachowywać rezydencję. Dzięki tej fundacji kościół parafialny został podniesiony do godności prepozytury – pierwszeństwa w mieście.
Przy kościele istniało Bractwo Najświętszej Maryi Panny, zatwierdzone przez legata papieskiego Zachariasza w roku 1521. Istniały też: Bractwo Różańcowe i Bractwo Kapłańskie.
Okazały kościół św. Michała spłonął w roku 1782, a mury jego zostały rozebrane na polecenie starosty austriackiego w roku 1788. Z dawnego kościoła parafialnego zachowało się kamienne epitafium starosty sanockiego Sebastiana Lubomirskiego zmarłego w roku 1558. znajduje się w obecnym kościele. Pozostała także gotycka chrzcielnica, która znajduje się obecnie w Muzeum Historycznym, w Sanoku.
Według opinii historyków, w oparciu o akta powizytacyjne biskupów przemyskich, kościół pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła, był zbudowany z kamienia ciętego, z biegiem lat stając się oraz to bardziej okazałym, a to dzięki przebudowom czy lepszemu uposażeniu.
Kościół ten funkcjonował do roku 1782, kiedy to miasto strawił wielki pożar. Ponad sto lat funkcjonowanie parafii było związane z kościołem Ojców Franciszkanów.
Dopiero po 92 latach od chwili spalenia tego kościoła, w roku 1874, staraniem ówczesnego proboszcza, ks. Franciszka Salezego Czaszyńskiego, przystąpiono do budowy obecnego kościoła. Szło to bardzo opornie. Pierwsza Msza święta w tym kościele Przemienienia Pańskiego, to pasterka 1886 roku.
Obecnie na terenie parafii znajduje się rektorat pw. Św. Maksymiliana Kolbego oraz dwie kaplice dojazdowe w Płowcach i Stróżach Małych. Na terenie parafii pracuje dziewięciu księży, a także dwunastu katechetów. Istnieją także dwie placówki Sióstr Służebniczek Starowiejskich.
W parafii istnieją następujące grupy:
– Akcja Katolicka, Grupa Modlitwy św. Ojca Pio, Stowarzyszenie Pomoc Rodzinie im. św. ks. Z. Gorazdowskiego, Ruch Światło – Życie, Neokatechumenat, Domowy Kościół, Ruch Apostolstwa Młodych, Duszpasterstwo Głuchoniemych, Duszpasterstwo Niepełnosprawnych, Krucjata Eucharystyczna, Ministranci, Lektorzy, Rodzina radia Maryja, Róże różańcowe, Koło biblijne, Szkolne Koło Caritas, Koło misyjne, a także znany Zespół SOUL i chór SONORES.
Parafia co tydzień wydaje gazetkę parafialną Góra przemienienia. Za trud pracy składam serdeczne podziękowania kapłanom, siostrom zakonnym, katechetom, służbie liturgicznej oraz wszystkim grupom parafialnym. Niech rozwija się dzieło Bożego uświęcania.
Ks. Andrzej Skiba